Veiligheid van paneelzaag gaat boven alles

Hoe voorkom je arbeidsongevallen bij gebruik van paneelzaag?

De tijd dat u een collega-schrijnwerker kon herkennen aan het aantal ontbrekende vingers, ligt gelukkig ver achter ons. Bewerkingsmachines zijn ontworpen volgens de veiligheidseisen van de CE-markering en arbeiders krijgen, tijdens hun opleiding en op de werkplaats zelf, duidelijke veiligheidsinstructies. Toch gebeuren er tegenwoordig nog steeds jammerlijke ongevallen, met blijvende letsels of zelfs een handicap tot gevolg. Daarom worden er nog steeds nieuwe veiligheidssystemen ontwikkeld.

Zaagblad duikt weg in slechts vijf milliseconden

In tegenstelling tot de meer geavanceerde, computergestuurde machines met hun afgesloten bewerkingszones vormt de paneelzaag, samen met de andere standaardmachines, een belangrijke risicofactor binnen het atelier. Zeker bij het verzagen van kleinere stukken kunnen arbeiders soms niet anders dan de afzuigkap boven de zaag opzijschuiven en met hun handen gevaarlijk dicht bij het draaiende zaagblad komen. Een ongeluk is dan gauw gebeurd. Op de vorige Ligna-beurs in Hannover presenteerde een Italiaanse fabrikant van paneelzaagmachines een uniek veiligheidssysteem. Ongevallen behoren hiermee definitief tot het verleden. Op het moment dat een hand in aanraking komt met het draaiende zaagblad, duikt dit vliegensvlug, in vijf milliseconden om precies te zijn, terug weg in de tafel. De bediener komt er met de schrik, en met een kleine wonde, van af.

Principe van elektrische geleiding

Hoe komt het dat het zaagblad wel reageert op een menselijke hand, maar bijvoorbeeld niet op een vezelplaat? Dit komt door het specifieke mechanisme dat achter het systeem zit. Het zaagblad is namelijk geladen met een klein elektrisch signaal. Dit signaal wordt voortdurend in het oog gehouden. Indien de huid in contact komt met het zaagblad, zal het signaal wijzigen omdat het menselijke lichaam geleidend is. Het gewijzigde signaal geeft onmiddellijk aanleiding tot de activatie van het veiligheidssysteem: het zaagblad duikt in vijf milliseconden, dus in vijf duizendsten van een seconde, weg in de tafel. Dit is tienmaal sneller dan de airbag van een auto! Op de Ligna-beurs werd het systeem gedemonstreerd met een Zwan worst. De bediener plaatste deze boven op een vezelplaat. De plaat werd met een normale snelheid door het zaagblad gevoerd. Achteraf was er op de worst slechts een minieme inkeping te zien.

Zelfherstellend systeem

Een dergelijk veiligheidssysteem is niet nieuw. In een vorige versie zorgde een verstoring van het elektrische signaal ervoor dat er een stalen remstuk in het zaagblad geschoten werd. Het zaagblad dook niet weg in de tafel, maar stopte ogenblikkelijk met draaien en de hand van de arbeider was gered. Het nadeel van dit systeem was echter dat het zaagblad kapot was en dat er een technicus moest langskomen om het veiligheidssysteem opnieuw te herstellen. Het nieuwe systeem werkt dus anders. Een hand wordt gered doordat het zaagblad vliegensvlug wegduikt in de tafel, en niet zozeer doordat het zaagblad onmiddellijk stopt met draaien (hoewel dit bij het nieuwe systeem ook gebeurt, maar dan via de volgens de CE-markering voorziene noodrem). Het retractiesysteem werkt op basis van een piston, aangedreven door perslucht. De kracht waarmee het zaagblad in de tafel getrokken wordt, is groter dan die van een geweerschot. Zodra het veiligheidssysteem zijn werk heeft gedaan, laadt het zichzelf weer op en na een eenvoudige heropstart is de machine direct weer inzetbaar. Noch het zaagblad, noch de motor of enig ander onderdeel van de machine is beschadigd.

Waarom investeren in dit retractiesysteem?

Uiteraard is dit nieuwe retractiesysteem niet be­paald goedkoop. Toch weegt de kostprijs niet op tegen de kosten die een mogelijke handicap bij een van uw werknemers met zich meebrengt. Uiteraard is er ook het menselijke leed: het verliezen van een aantal vingers of een hand is vaak een traumatische gebeurtenis met een diepgaande impact op het fysieke en mentale leven van het betrokken slachtoffer.

Gebruik van de voorritszaag

Het gebruik van de voorritszaag houdt eveneens risico's in. Een verstrooide bediener kan immers al gauw uit het oog verliezen dat die in werking is. Daarom kan ook de voorritszaag optioneel van het retractiesysteem voorzien worden. Bij het minste contact tussen de menselijke huid en de zaag wordt die omlaag in de machine getrokken. Hiernaast zijn er echter nog andere opties om het gebruik van de voorritszaag veiliger te maken.

Ledlamp signaleert draaiende voorritszaag

Zo is het mogelijk om via een visueel signaal aan te geven of de voorritszaag in werking is of niet. Een brandende ledlamp naast de voorritszaag vormt bv. een extra waarschuwing voor de bediener.

Bovenhangende beschermkap

De boven de zaag hangende beschermkap doet niet alleen dienst als afzuigingsmond, maar ook als beveiliging voor de bediener. In de praktijk blijkt evenwel dat de beschermkap veel te hoog staat. Na het verzagen van een dikke plaat of een stapel 'vergeet' de bediener immers heel vaak de kap opnieuw naar beneden te brengen. Een nieuwigheid is dat de beschermkap bij aanraking met het te verzagen hout automatisch omhooggaat. Zodra de plaat verzaagd is, gaat de kap automatisch terug naar beneden. Dit is mogelijk doordat de kap omhoog en omlaag kan bewegen over een lineaire THK-geleider via een instelbare slipkoppeling met een veer. Zo is het draaiende zaagblad altijd maximaal afgeschermd en hoeft de bediener niet steeds de hoogte van de kap om te stellen bij het afwisselen tussen dunnere en dikkere platen of plaatpakketten.

belang van het spouwmes

Binnen in een plaat zitten er veel interne spanningen opgeslagen. Deze komen vrij tijdens het verzagen van de plaat. In die optiek bestaat het risico dat tijdens het zagen de twee reeds verzaagde helften van de plaat onmiddellijk terug naar elkaar toe 'krommen' en in botsing komen met het zaagblad. In het slechtste geval grijpt het zaagblad zich vast in de plaat. Een blokkage met een krachtige terugslag van het werkstuk valt dan niet uit te sluiten. Het spouwmes heeft als doel zo'n ongeval te vermijden. Het mes houdt de verzaagde plaathelften te allen tijde netjes uit elkaar. Belangrijk is dat de dikte van het spouwmes iets breder moet zijn dan de dikte van het zaagblad en iets smaller dan de dikte van de voeg.

Zijaanslag

Positionering van de zijaanslag

De juiste positionering van de zijaanslag of parallelgeleider hangt nauw samen met de specifieke bewerking die men wenst uit te voeren.

• Afkorten van hout of plaatmateriaal: de zijaanslag dient steeds vóór het hoofdzaagblad gepositioneerd te zijn. Na het afkorten mag het hout niet langer geklemd zitten tussen het zaagblad en de parallelgeleider, aangezien er dan een reëel risico op terugslag is.
• Langszagen (schulpen) van hout: de zijaanslag dient ongeveer halverwege het hoofdzaagblad gepositioneerd te zijn.
• Langszagen van platen: de zijaanslag wordt voorbij het hoofdzaagblad gepositioneerd. Het risico op terugslag is immers enigszins miniem.

Zagen van smalle stroken

Het zagen van smalle stroken uit kleine stukken vormt een belangrijk veiligheidsrisico bij het gebruik van de paneelzaag. Het doorvoeren van de stukken en het weghalen van de smalle stroken mag nooit met de hand gebeuren, maar wel via een daartoe bestemde houtduwer.

Liggende zijaanslag

Bij het zagen van dunne, smalle stroken is het eveneens aangeraden om de zijaanslag liggend te positioneren. Zo kan men de bovenhangende beschermkap lager en dichter bij het zaagblad positioneren.

Gestuurde zijaanslag

Tegenwoordig beschikken heel wat nieuwe paneelzagen over een gestuurde zijaanslag. Een klein, maar bestaand risico is dat de bediener geklemd raakt tussen de zich sluitende zijaanslag en de zaagwagen. Vandaar dat de machineconstructeur verplicht is om daar een veiligheid te voorzien, bijvoorbeeld in de vorm van een veiligheidsbeugel. Zodra de zij­aanslag een bepaalde weerstand ondervindt, zorgt de beugel ervoor dat de machine volledig stilvalt.

Zijaanslag dicht bij het zaagblad

Het positioneren van de gestuurde zijaanslag dicht bij het zaagblad vormt nog zo'n klein, maar reëel risico. De zijaanslag kan immers in botsing komen met de bovenhangende beschermkap of kleine, vergeten zaagrestjes kunnen geklemd raken tussen de zijaanslag en het zaagblad. Dit alles met eventuele beschadigingen of ongelukken tot gevolg. Vandaar dat de gestuurde zijaanslag automatisch zal stoppen op 150 mm van het zaagblad. Daarna kan de zijaanslag enkel maar dichter bij het zaagblad komen, indien de brede beschermkap vervangen is door een smalle. Bovendien gebeurt de verplaatsing van de zijaanslag dan zeer traag, en enkel maar wanneer de bediener continu een bepaalde knop indrukt.

zwenktafel

Sommige machines kunnen uitgerust worden met een zwenktafel (+47° tot -47°). Bij het zwenken stijgt echter de afstand tussen de aanslaglat en de zaag. Om de veiligheid te garanderen, moet men de opening tussen de zaag en de aanslaglat echter zo klein mogelijk houden. Dit is vooral het geval bij het verzagen van kleine en/of smalle werkstukken. Vandaar dat er bij de machine een systeem geleverd wordt waarmee men de aanslaglat kan verlengen.

Opnemen van kleinere stukken

Om kleinere, gezaagde stukken rechts van het zaagblad gemakkelijker met de hand te kunnen opnemen, voorzien sommige constructeurs een gleuf in de tafel (zie foto hierboven). De gleuf zit wel op een veilige afstand van het zaagblad.

Grote platen

Na het beladen van de tafel met een plaat van grote afmetingen is het zeer moeilijk om bij de start/stopknop aan de zijkant van de machine te raken. Vandaar de optie om een extra start/stopsysteem te voorzien. Dit kan mobiel zijn of het kan geïntegreerd zitten op de kopse kant van de zaagwagen.

Stofafzuiging

In een stoffige omgeving werken is voor niemand aangenaam of gezond. Bovendien doet een overdaad aan stof afbreuk aan de concentratie van de bediener. Stof en houtkrullen kruipen tot slot ook in de machine, waar ze zorgen voor een snellere slijtage van de cruciale onderdelen. Vandaar dat een goede stofafzuiging van groot belang is. De afzuigmonden moeten daarbij zo dicht mogelijk bij de plaats van verspaning gemonteerd zitten. Voor de paneelzaag zit er meestal een afzuiging geïntegreerd in de beschermkap. Een tweede afzuigmond bevindt zich onder aan de machine. De luchtstroomsnelheid ter plaatse van de afzuigmonden moet ten minste 20 m/s bedragen. Een nieuwigheid is dat er een scheidingsplaat aangebracht kan worden tussen de voorrits en de hoofdzaag. Zo kan het stof van de hoofdzaag niet meer opwaaien tegen dat van de hoofdzaag. Het resultaat is dat het stof nog efficiënter afgezogen wordt.

geluidsreductie

Samen met stofafzuiging is ook lawaai een van de belangrijkste stoorzenders in het atelier. Een 'stille' werkomgeving draagt bij aan een verhoogde concentratie bij de werknemers. Hierdoor maken die minder fouten en is het risico op arbeidsongevallen kleiner. Het maximale geluidsniveau van de machine is dan ook vastgelegd in de CE-markering. Een meer belangrijke rol is echter weggelegd voor het zaagblad. Dit is immers cruciaal voor het geluidsniveau van de machine in volle actie. Tegenwoordig zijn er zaagbladen op de markt die garant staan voor een 'fluisterstille' werking. Die worden gekenmerkt door een foliebekleding, zeer kleine spaanruimtes en/of specifieke sleuven in het stamblad.

Automatisch stoppen

Naast de bovenstaande punten zijn er nog enkele algemene veiligheidsvoorschriften waaraan een paneelzaag moet voldoen.

Noodrem

De machine moet, in overeenkomst met de CE-markering, uitgerust zijn met een noodrem die in staat is om het zaagblad in enkele seconden volledig tot stilstand te brengen. Om de zaag af te stellen of de snelheid via de riem aan te passen, kan de rem worden uitgeschakeld. Maar met een uitgeschakelde rem kan de zaagmachine niet in werking treden.

Microveiligheidsschakelaars

Alle opengaande luiken die toegang verlenen tot het binnenwerk van de machine, dienen uitgerust te zijn met microveiligheidsschakelaars. Zodra een van deze toegangsluiken ge­opend wordt, valt de eventueel nog draaiende machine automatisch stil.